Filosofie voor als je met je mond vol tanden staat

Suikertaks. Kantoornomade. Nieuwe woorden zijn nodig voor nieuwe fenomenen. Maar nieuwe woorden kunnen ook goed zijn voor oude dingen. Een pleidooi.

Ken je het gevoel met je mond vol tanden te staan? Dat iemand iets zegt dat zo verbijsterend is, dat je er geen woorden voor hebt? Of dat iemand iets onbehoorlijks tegen je zegt en je pas later realiseert hoe je graag had willen reageren?

De woorden komen na de dingen

Eigenlijk is het met alles zo: eerst ontstaat er iets, daarna vinden mensen er woorden voor. Soms zijn die woorden er al, soms moeten ze ter plekke bedacht worden. Sjoemelsoftware. Suikertaks. Kantoornomade. Dat zijn de nieuwe woorden van 2016 – bedacht om een fenomeen (dat er opeens was) te omschrijven.

(De enige uitzondering die ik kan bedenken is het Higgs-boson – het deeltje dat er moest zijn, maar dat niemand ooit nog had waargenomen. Maar goed, daar was dan ook het peperdure CERN voor nodig en 40 jaar onderzoek.)

Bestaat blauw?

Dit proces gaat natuurlijk al de hele geschiedenis door. In de oertijd hadden mensen dus minder woorden en later werden dat er steeds meer. Het begon allemaal (waarschijnlijk) met hele basale woorden, die je ook een kind als eerste aanleert: ik, wij, jij, drie. (check dit onderzoek hierover).

Woorden voor minder eenduidige dingen zijn van latere datum. Kleuren bijvoorbeeld. Ik was zeker 17 jaar oud toen ik pas wist wat ‘turquoise’ was. Daarvoor was het gewoon blauw natuurlijk, of groen-blauw.

Maar er is een filmpje op het internet dat stelt dat het idee ‘blauw’ zelf ook nog niet zo oud is. Homerus, de bijbel en andere oeroude bronnen spreken over een ‘grijsgroene zee’, maar nooit over een blauwe. Zagen zij wel blauw?

Denken zonder woorden

Niet iedereen denkt dat de theorie in het filmpje klopt, maar het is een interessant idee: kun je iets zien, kun je iets kennen als er nog geen woord voor is?

Van Eskimo’s wordt wel eens gezegd dat ze heel veel woorden hebben voor ‘sneeuw’. Ik weet niet of het zo is, maar ik kan het me voorstellen. Als je er vaak mee te maken hebt, dan zie je andere dingen. In Nederland sneeuwt het zo weinig dat één woord volstaat. Maar zien Nederlanders in sneeuw wat een Eskimo zou zien? Kennen ze de sneeuw zoals Eskimo’s? Waarschijnlijk niet.

Trek je mond maar open

Ook vandaag de dag komen we nog regelmatig dingen tegen die zorgen dat we met onze mond vol tanden staan. Er moeten nog nieuwe woorden voor gevonden worden of de oude woorden volstaan niet.

Je hoort bijvoorbeeld wel eens dat de scheiding tussen politiek links en rechts niet meer opgaat sinds de opkomst van de PVV. Of dat het woord ‘terrorisme’ wordt eenzijdig gebruikt (alleen bij niet-blanke mensen). Onlangs verscheen er een dik boek over het woord ‘populisme’. Je wordt er mee platgegooid in de krant en op het journaal, maar eigenlijk weet niemand precies wat het betekent. (Lees de Volkskrant-recensie hier.)

Beter lijkt het om nieuwe woorden te maken voor nieuwe fenomenen. En ze dan hardnekkig te gaan gebruiken. Doe je toch nog iets zinnigs met je mond vol tanden.

Karl Marx voor beginners

Karl Marx is terug van (misschien wel nooit) weggeweest. Zijn filosofie is actueler dan ooit. In dit blog maak je kort en krachtig kennis met zijn denken.

Karl Marx

Karl Marx. Hij is terug van weggeweest. Uit een peiling van de BBC onder 30.000 mensen kwam hij als grootste filosoof ooit naar voren. Maar op verschillende plekken analyseren filosofen nog steeds zijn gedachtenwereld en weten die toe te passen op maatschappij, economie en sociale kwesties.

Wat had Marx te zeggen? Het onderstaande gedichtje helpt:

Dit gedicht ben je misschien al eerder tegengekomen, want het ging viraal op Facebook. Je leest eerst een toch wel wat pessimistische kijk op de wereld maar gelukkig, aan het eind blijkt dat je het ondersteboven moet lezen.

De truc

Maar Marx gaat er niet in mee. Hij leest dit gedicht van boven naar beneden. En dan is het uit. Een somber perspectief op het menselijk geluk: als je pech hebt in het leven dan wordt je misschien wel nooit gelukkig.

Want, zou Marx vragen aan mensen van nu: hebben we ons eigen geluk echt in de hand? Helemaal?

‘My additude creates the reality’. In de tijd van de industriële revolutie (de tijd waarin Marx leefde) leek het er absoluut niet op. Mensen werden uitgebuit en waren overgeleverd aan de macht van anderen – dan is het nog niet zo eenvoudig om gelukkig te worden.

Kijken naar onszelf

In vergelijking met Marx is onze cultuur doorspekt van vooruitgangsgeloof. De American Dream (maar dan net iets minder). Als jij in jezelf gelooft, kun je bereiken wat je wilt. En zelfs als dat niet lukt (bijvoorbeeld omdat je verlamd raakt na een auto-ongeluk) dan nog ben je op jezelf aangewezen om je eigen realiteit te creëeren waarin je gelukkig bent – een ander kan je er niet bij helpen.

Mooi idee, maar klopt het?

Dit gedicht gaat niet voor niks viral. Het raakt een snaar bij mensen. Ik denk deze: we lazen van boven naar onder en het gevoel bekroop ons dat de schrijver misschien wel een punt had. Dat Marx wel een punt heeft. Klopt ons ideaal wel? Hebben we ons geluk zelf in de hand? Wat een opluchting was het toen we erachter kwamen dat het maar een trucje was. Hebben we toch maar mooi gelijk met z’n allen.

Filosofie in straattaal

Filosofie in blaattaal

Veel filosofische teksten zijn moeilijk. Je strandt al op de eerste pagina. Bij De Correspondent klaagden ze er al eens over: is de filosofie van Peter Sloterdijk zo ingewikkeld dat jij en ik het niet begrijpen of is het gewoon onzin?

En: met een ‘postmoderne-teksten-generator‘ kun je al snel een tekst voorbrengen die bijna niet te onderscheiden is van ingewikkelde filosofische teksten.

Filosofie in straattaal

Sommige filosofische teksten zijn echter heel goed te lezen. Zoals Descartes’ Meditaties. Het is een korte, zorgvuldig opgebouwde tekst die goed te volgen is. En nog online beschikbaar ook (in het engels).

En voor de mensen voor wie dat nog een stap te ver gaat, is er Philosophy, Bro! Een hedendaags (engelse) vertaling van Descartes’ Meditaties. Een wel érg hedendaagse versie: straattaal. Ook leuk. Vergelijk maar eens:

Philosophy, Bro!
HOLY SHIT FUCK ME, it feels like my eyeballs are going to explode. I barely remember shit and I lost my phone, I blew the entire Spring Break budget in one night
and all I have to show for it is this fucking terrible hangover. […]This isn’t my fault. I thought that dude was world’s greatest lacrosse player and my personal hero Paul Rabil, and anyone would have done what I did in that position. Once I thought I was hanging out with the highest-paid lacrosse player in the world, I obviously assumed he’d pay for all those drinks – that’s how beliefs work. You believe some shit to begin with and then build other beliefs on top of that. If you don’t start out with a firm foundation, the whole structure is going to be just a disaster of half-truths and bad guesses. My mistake wasn’t partying too hard, my mistake was partying for the wrong reasons.
Ugh, here’s a terrible thought: what if I’m wrong about other shit, too?
vert. Jonathan Bennett
Some years ago I was struck by how many false things I had believed, and by how doubtful was the structure of beliefs that I had based on them. I realized that if I wanted to establish anything in the sciences that was stable and likely to last, I needed – just once in my life – to demolish everything completely and start again from the foundations.