Filosofie voor druktemakers: Seneca

Op de meeste dingen die je overkomen heb je geen invloed. Pech. Geluk. Een stommiteit van een ander. Seneca maakt dit tot het kernidee in z’n filosofie.

Druktemakers

Woest was-ie, keizer Caligula. Hij had twee soldaten op patrouille gestuurd door Rome en er was er maar één teruggekomen. Nog voordat de soldaat kon vertellen wat er was gebeurd, riep Caligula: je hebt je makker vermoord! Moordenaar! De doodstraf! En de beul kwam binnen en voerde de verschrikte soldaat af. Ze waren nog maar net de zaal uit, of de tweede soldaat kwam terug van de patrouille. Goedemiddag.

De beul informeerde of het vonnis nog door moest gaan, maar Caligula werd alleen nog maar woedender. Doodstraf voor de langzame beul! Doodstraf voor soldaat één die alleen was teruggekomen. En doodstraf voor de tweede soldaat die de aanstichter van dit alles was!

Seneca

De filosoof Seneca stond ernaar te kijken en dacht: kijk, dat is de kracht van emoties. Een waas trekt over je ogen en je kunt niet meer normaal denken. Foute boel. Seneca besloot de woede af te zweren.

Niet alleen de woede trouwens, maar ook alle andere emoties die als een waas in ons hoofd kunnen zitten: angst, rouw, verlangen, blijdschap. Allemaal weerhouden ze de mens om zelf na te denken en verstandige beslissingen te nemen. Kijk maar naar Caligula.

Hoe word ik gelukkig?

Maar is dat bij jou anders? Op de meeste dingen die je overkomen heb je geen invloed. Pech. Geluk. Een stommiteit van een ander. Hoe dan ook: je doet er niets meer aan. Waarom zou je dan nog boos worden, of blij zelfs? Emoties nemen je verstand over en dan ga je domme dingen doen.

Een gelukkig mens, zei Seneca, is voorbereid op al die onverwachtse dingen in het leven. Want temidden van alles wat je kan overkomen is er één ding waar je altijd controle over hebt: je eigen reactie op wat je overkomt. Daarin is de mens vrij. Tenminste, als je niet door emoties bent overmand.

Stoïcijns

Stoïcijns, zouden wij zeggen. En dat klopt. Seneca was onderdeel van de filosofische school van de Stoa. Een school die zegt: echt gelukkig word je, als je verstandig reageert op wat je overkomt. Apathisch wordt het ook genoemd. ‘Apatheia’, zei Seneca, ‘is de weg naar geluk.’

En vanuit die filosofie dronk Seneca ooit z’n laatste drankje. De gifbeker van Caligula, die Seneca verdacht van samenzwering. Verzet was zinloos, zo redeneerde Seneca en dus gaf hij zich over aan de situatie over en dronk de beker tot de laatste druppel leeg. Proost!